EIKONOMAXIA

Εικονομάχοι καλύπτουν
την εικόνα του Χριστού πάνω 
από την πύλη του παλατιού
στην Κωνσταντινούπολη,

    Η Εικονομαχία είναι μια σελίδα της Βυζαντινής ιστορίας που κράτησε περίπου 100 χρόνια, από το726 εώς το 842. Tυπικά πρόκειται για μια διαμάχη ανάμεσα σ' αυτούς που υποστήριζαν τις εικόνες, τους Εικολάτρες  και σ' αυτούς που πολεμούσαν τις εικόνες, τους Εικονομάχους. Και οι δύο χαρακτηρισμοί έχουν δοθεί από τους αντιπάλους στην κάθε ομάδα. Οι Εικονομάχοι υποστήριζαν ότι οι εικόνες πρέπει να βρίσκονται ψηλά ώστε οι πιστοί να μην τις προσκυνούν αλλά μόνο να τις βλέπουν ή ακόμη καλύτερα να μην υπάρχουν καθόλου. Οι Εικονομάχοι θεωρούσαν πως τίποτα δεν πρέπει ν' αλλάξει στη λατρεία των εικόνων και οι πιστοί πρέπει και να τις βλέπουν και να τις προσκυνούν. Η διαφωνία αυτή οδήγησε σε μεγάλη αναταραχή το Βυζάντιο για περίπου έναν αιώνα και με συνέπεια πολλά έργα εκκλησιαστικής τέχνης να καταστραφούν και πολλά μοναστήρια να ερημώσουν.  Τα αίτια όμως της Εικονομαχίας δεν είναι μόνο δογματικά και τόσο επιφανειακά, όπως τίποτα άλλωστε δεν ήταν στο Βυζάντιο. Η περίοδος αυτή είναι μια περίοδος που το Βυζάντιο κινδυνεύει από πολλούς εχθρούς, κυρίως όμως από τους Άραβες, στο Νότο και για το λόγο αυτό βρίσκεται συνέχεια σε πολεμική προετοιμασία. Με βάση αυτό ας εξετάσουμε τους τρεις βασικούς λόγους που οδήγησαν στην Εικονομαχία.  

ςΙ.Μ. Σίμωνος Πέτρας

    Ο πρώτος και σπουδαιότερος λόγος της Εικονομαχίας ήταν η προσπάθεια του Κράτους, του Αυτοκράτορα να ελέγξει την Εκκλησία που στα χρόνια αυτά είχε αποκτήσει τεράστια δύναμη. Σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα η θρησκεία , η Εκκλησία και τα μοναστήρια παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων. Ο Μεσαίωνας είναι μια εποχή χωρίς ίντερνετ, χωρίς τηλεόραση, χωρίς εφημερίδες, χωρίς βιβλία , χωρίς δημόσια σχολεία. Οι πηγές πληροφόρησης και κουλτούρας των απλών ανθρώπων είναι η προφορική παράδοση και η Εκκλησία. Επίσης,  τα μοναστήρια αποκτούν τεράστια δύναμη και αποδυναμώνουν το κράτος από τα έσοδα από τους φόρους  και από στρατιώτες. Αυτό γίνεται γιατί πολλοί αγρότες γράφουν τα χωράφια τους στο κοντινό μοναστήρι με σκοπό να μην πληρώνουν φόρους και γίνονται κι οι ίδιοι μοναχοί για να αποφύγουν τη στράτευση. Ο Αυτοκράτορας δεν μπορεί να ανεχθεί αυτή την κατάσταση και προσπαθεί να μειώσει τη δύναμη των μοναστηριών και της Εκκλησίας. Ο τρόπος για να το κάνει αυτό είναι να περιορίσει τη δύναμη των μοναστηριών που συνδέεται με τις θαυματουργές εικόνες και τα κειμήλια . Με το να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων αφαιρεί από τα μοναστήρια ένα τεράστιο όπλο επιρροής και φυσικά και μια πηγή εσόδων. 

Ιερόν Μανδήλιον

  Έτσι ερχόμαστε στη δεύτερη αιτία της Εικονομαχίας , τις υπερβολές στην λατρεία των εικόνων και τις δεισιδαιμονίες .  Η παράδοση των "αχεριοποίητων" εικόνων, εικόνων που δε φτιάχτηκαν από ανθρώπινο χέρι, χρησιμοποιείται ως επιχείρημα από τους εικονομάχους. Τέτοια εικόνα θεωρούνταν το Ιερόν Μανδήλιον. Κυρίως, όμως, την εποχή αυτή οι ιστορίες για θαυματουργές εικόνες, ιερά κειμήλια και λείψανα αγίων βρίσκονται σε έξαρση. Υπάρχουν επιτήδειοι που εκμεταλλεύονται την πίστη των απλών ανθρώπων και τους αποσπούν τεράστια ποσά εμπορευόμενοι τις ελπίδες τους. Σε μια εποχή που δεν υπάρχει δημόσια υγεία , υπάρχουν κάποιοι , και μοναχοί, που πουλούν τη μπογιά των θαυματουργών εικόνων για φάρμακο στους άρρωστους, το κομμάτι από το ύφασμα που καλύπτει τα λείψανα των αγίων για φυλακτό και κομμάτια από Τίμιο Ξύλο για προστασία. Όλα αυτά σε τιμές εξωφρενικές εκμεταλλευόμενοι την πίστη και την αμάθεια των ανθρώπων. Σύμφωνα με συγγραφείς της εποχής, αν συγκεντρωνόταν όλο το Τίμιο Ξύλο από το Σταυρό του Χριστού που υπήρχε στο Βυζάντιο εκείνη την εποχή θα φτιαχνόταν δυο τρία καράβια . Επίσης,  Ο Αυτοκράτορας , λοιπόν, θέλει να περιορίσει αυτά τα φαινόμενα  που πλησιάζουν στην ειδωλολατρεία και καμία σχέση δεν έχουν με τη χριστιανική πίστη. Μια σειρά από γεγονότα ενισχύουν την άποψη ότι ο Θεός είναι θυμωμένος με όλες αυτές τις δεισιδαιμονίες και θέλει να πάψουν. Το πρώτο γεγονός που υποτίθεται ήταν τέτοιο σημάδι είναι η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας μετά από πάρα πολλούς αιώνες που ήταν ανενεργό. 

  Ο τρίτος λόγος που οδήγησε στην Εικονομαχία είναι η προσπάθεια που κάνουν  οι αυτοκράτορες να υποστηρίξουν τους πληθυσμούς που ζούσαν στο Ανατολικό κομμάτι της Αυτοκρατορίας , στη Μικρά Ασία και που κινδύνευαν κυρίως από τους Άραβες. Την εποχή αυτή ολόκληρες περιοχές αποκόπτονται από το Βυζάντιο και πηγαίνουν με το μέρος των Αράβων, γιατί οι πληθυσμοί τους είναι δυσαρεστημένοι από την κεντρική εξουσία της Κωνσταντινούπολης. Ο αυτοκράτορας για να υποστηρίξει τους πληθυσμούς αυτούς παίρνει το μέρος τους στο θέμα των εικόνων. Οι περιοχές αυτές είχαν μια εκκλησιαστική παράδοση που δεν συμπαθούσε τις εικόνες αλλά προτιμούσαν τα σύμβολα , όπως το Σταυρό, το Χριστόγραμμα και άλλα και τη διακόσμηση με φυτικό και ζωικό διάκοσμο, όπως η Άμπελος ή ο Αμνός. Έτσι ο αυτοκράτορας ενισχύει την παράδοση αυτή σε βάρος της αποτύπωσης των εικόνων για να γίνει αρεστός στους πληθυσμούς στην ανατολική πλευρά της αυτοκρατορίας. Άλλωστε και οι Ίσαυροι που κυβερνούν το Βυζάντιο έχουν και οι ίδιοι καταγωγή από τη Συρία. 

    Η Εικονομαχία ξεκίνησε όταν ο αυτοκράτορας Λέοντας ο Γ΄ ο Ισαυρος διέταξε να ασβεστώσουν την εικόνα του Χριστού από την κεντρική πύλη του παλατιού της Κωνσταντινούπολης και στη θέση της εικόνας του Χριστού να βάλουν ένα Σταυρό και μια επιγραφή. Η Εικονομαχία τελείωσε το 842 με νίκη των Εικονολατρών και αναστήλωση των εικόνων. Αυτό έγινε το 842 από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα, όχι τη γυναίκα του Ιουστινιανού.  Η αναστήλωση των εικόνων γιορτάζεται από την εκκλησία την Κυριακή της Ορθοδοξίας , την πρώτη Κυριακής της Σαρακοστής με πανηγυρικό τρόπο. 

Η Αναστήλωση των Εικόνων